ERKEN MENOPOZ - PREMATÜR OVARYEN YETMEZLİK
Yumurtalıkların 40 yaşından önce normal fonksiyonlarını kaybetmeleri , yumurtlamanın olmaması ve en önemli kadınlık hormonlarından olan östrojenin yeterli miktarlarda salgılanmaması anlamına gelir. Bu tablo kısırlık ve bazı istenmeyen diğer tabloların ortaya çıkmasına neden olur.
Prematür over yetmezliği bazen prematür menopoz olarak da adlandırılıyorsa da, aslında bu iki tablo birbirinin aynısı değildir.Prematür menopoza giren kadınlarda adet kanamaları kesilirken, prematür over yetmezliği gelişen kadınlar bazen yıllarca düzensiz adet kanamaları görürler ve hatta bazen gebe bile kalabilirler. Ama gebelik gibi olaylar bir kural değil istisnadır.
Prematür over yetmezliği ve buna bağlı kısırlık (infertilite) problemi yaşayan kadınlarda tedavinin başarılı olma ihtimali çok düşüktür. Bu hastalarda östrojen seviyesini normal seviyelere getirmek osteoporoz gibi bazı komplikasyonların görülme riskini azaltacaktır.
Prematür over yetmezliği bazen prematür menopoz olarak da adlandırılıyorsa da, aslında bu iki tablo birbirinin aynısı değildir.Prematür menopoza giren kadınlarda adet kanamaları kesilirken, prematür over yetmezliği gelişen kadınlar bazen yıllarca düzensiz adet kanamaları görürler ve hatta bazen gebe bile kalabilirler. Ama gebelik gibi olaylar bir kural değil istisnadır.
Prematür over yetmezliği ve buna bağlı kısırlık (infertilite) problemi yaşayan kadınlarda tedavinin başarılı olma ihtimali çok düşüktür. Bu hastalarda östrojen seviyesini normal seviyelere getirmek osteoporoz gibi bazı komplikasyonların görülme riskini azaltacaktır.
Belirtiler
Prematür over yetmezliğinin belirtileri aşağıdaki gibidir:
Ne zaman doktora gitmeli?
Üç adet döneminde atlama yaşadığınız takdirde ,nedeni belirlemek üzere doktorla görüşmeniz doğru olacaktır.Gebelik,stres, beslenme ve egzersiz alışkanlıklarınızdaki değişiklikler vs adetlerinizde gecikme veya atlamalara neden olabilir. Dolayısı ile sizin durumunuzda adet atlamalarına veya gecikmelere neyin neden olduğunu anlamak için mutlaka doktorunuza başvurmalısınız.Özellikle ileride çocuk sahibi olmak gibi planlarınız var ve prematür over yetmezliği ile karşı karşıya iseniz durum sizin için çok can sıkıcı olabilir.Eğer kendinizi kötü hissediyor,gergin buluyorsanız , bu konu ile ilgili olarak ta profesyonel yardım almanız yerinde olacaktır.
- Adet düzensizlikleri veya adetlerde atlamalar olması
- Sıcak basmaları ve gece terlemeleri
- Vajinal kuruluk
- Sinirlilik ve konsantrasyon zorluğu
- Seks isteğinde azalma
Ne zaman doktora gitmeli?
Üç adet döneminde atlama yaşadığınız takdirde ,nedeni belirlemek üzere doktorla görüşmeniz doğru olacaktır.Gebelik,stres, beslenme ve egzersiz alışkanlıklarınızdaki değişiklikler vs adetlerinizde gecikme veya atlamalara neden olabilir. Dolayısı ile sizin durumunuzda adet atlamalarına veya gecikmelere neyin neden olduğunu anlamak için mutlaka doktorunuza başvurmalısınız.Özellikle ileride çocuk sahibi olmak gibi planlarınız var ve prematür over yetmezliği ile karşı karşıya iseniz durum sizin için çok can sıkıcı olabilir.Eğer kendinizi kötü hissediyor,gergin buluyorsanız , bu konu ile ilgili olarak ta profesyonel yardım almanız yerinde olacaktır.
Nedenler
Yumurtalıklarınızda gelişmeyi bekleyen binlerce yumurta bulunmaktadır.Her ay adet döngünüzün başlangıcında hipofiz bezinizden salgılanan FSH hormonunun uyarıcı etkisi ile belli sayıda yumurta gelişmeye başlar ve bunlardan sadece bir tanesi tam olgunluğa ulaşır ve yumurtlama ile atılır.FSH hormonunun etkisi ile ,yumurtalıklarda büyümeye başlayan yumurtalar giderek artan miktarda östrojen hormonu salgılarlar.Kanda östrojen hormonunun seviyesinin yükselmesi hipofiz bezine artık daha fazla FSH salgılamaması sinyalini vermiş olur. Eğer yumurtalıkta yeterince yumurta kalmamış ise veya yumurtanın gelişme basamaklarında bir problem yaşanıyor ise hipofiz bezine bu geri bildirim yeterince olamayacağı için kan dolaşımındaki FSH seviyesi giderek yükselir.Normal yumurtalık fonksiyonu olan kadınlarda hipofiz bezinden salgılanan ikinci bir hormon LH'dır (lüteinize edici hormon) .Yumurtalıkta gelişmekte olan yumurta kritik bir aşamaya geldiğinde salgılanarak yumurtanın çatlamasını ve döllenmeye hazır hale gelmesini sağlar.FSH uyarısı ile yumurtaların büyümeye başlaması ve giderek artan seviyede östrojen salgılaması ve daha sonra yumurta gelişiminin kritik bir aşamasında LH nın salgılanması mekanizmasının herhangi bir aşamasındaki aksaklık yumurtlamanın olmasına engel olacaktır.Prematür over yetmezliği olanlarda ya hipofizden salgılanan FSH hormonu ile gelen uyarıya cevap verecek yumurta yoktur ( tükenmiş follikül), ya da var olan yumurtalar bu uyarıya karşı uygun cevabı verememektedir (follikül disfonksiyonu)
Yumurtaların tükenmesine ne neden olur?
- Kromozom bozuklukları.Belli genetik problemlerde erken menopoz-prematür over yetmezliği söz konusu olabilmektedir.Turner sendromu (kadında iki X kromozomu olması gerekirken bir tane olması),frajil X sendromu böyle rahatsızlıklardır.
- Toksinler: Kemoterapi ve radyoterapiye bağlı gelişen yumurtalık yetmezliği en sık karşılaşılan durumlardır.Bu tip tedaviler toksik etkilerinin yanında hücrelerin genetik yapısında bozulma yaparak ta etkili olabilmektedir.Sigara dumanı,kimyasallar,pestisitler ve virüsler yumurtalığa zarar verebilmektedir.
Follikül disfonksiyonuna ne neden olur?
- En sık neden otoimmün mekanizma ile oluşan tahribattır.Kadının vücudu kendi yumurtalık dokusuna karşı tahrip edici maddeler ( antikorlar) üretmeye başlar ve yumurtalıklardaki yumurta hücreleri tahrip olur. Bu mekanizmayı neyin başlattığı bilinmemektedir.Bazı virüs enfeksiyonlarının bu mekanizmayı başlatabildiği düşünülmektedir.
Prematür over yetmezliği olanlarda gerçek nedeni bilmek çoğu zaman mümkün olmamaktadır.
Risk faktörleri
Prematür over yetmezliği riskinizi artıran başlıca faktörler aşağıda sıralanmıştır.
- Yaş:Yaşla birlikte risk te artmaktadır.35 yaşındaki bir kadında prematür over yetmezliği gelişme ihtimali 1/250 iken 40 yaşında bu oran 1/100 olmaktadır.
- Aile öyküsü:Ailede prematür over yetmezliği öyküsü olması riskinizi artırmaktadır.Prematür over yetmezliği vakalarının %10 u ailevidir.
Komplikasyonlar
Prematür over yetmezliğine bağlı bazı komplikasyonlar oluşabilir.Bunların başlıcaları
- Kısırlık (infertilite):Prematür over yetmezliği yaşayan kadınların karşı karşıya kaldıkları en başta gelen problemdir.Çok düşük bir yüzdede gebelik oluşumu ve doğum görülse de bu yine de çok uzak bir ihtimaldir.
- Osteoporoz:Östrojen hormonu kemiklerin sağlıklı ve güçlü kalmasını sağlayan bir hormondur.Yumurtalık faaliyetlerinin durması östrojen hormon seviyesinin azalmasına ve dolayısı ile kemiklerin zayıflayıp kırılgan hale gelmesine neden olur.
- Depresyon ve gerginlik:Kısırlık ve düşük östrojen seviyesinden kaynaklanan diğer problemler kadının gerginleşmesine ve depresyona girmesine neden olabilmektedir.
Doktora gitmezden önce
Erken menopoz veya prematür over yetmezliği şüphesi ile doktorunuzla görüşmeye gitmeden önce şu hazırlıkları yapmanız doğru olacaktır:
- Belirtiler ne zaman ve nasıl başladı? Adet günlerini işlediğiniz takvim var ise bunu yanınızda götürmeniz doğru olacaktır.
- Kullandığınız reçeteli ve reçetesiz ilaçların listesi
- Doktora sormak istediklerinizin listesini hazırlayınız.
Doktor size neler sorabilir?
- Adet kanamalarınız hiç mi olmuyor? yoksa seyrek ve düzensiz mi oluyor?
- Sıcak basmaları,vajinal kuruluk gibi belirtiler var mı?
- Şikayetleriniz ne süredir var?
- Yumurtalıkları ilgilendiren bir ameliyat geçirdiniz mi?
- Kanser tedavisi oldunuz mu?
- Sizde veya ailenizde ;lupus, hipotiroidi gibi sistemik veya otoimmün bir rahatsızlık var mı?
- Yakınlarınızdan biri prematür over yetmezliği tanısı aldı mı?
- Belirtiler sizde ne kadar sıkıntı yaratıyor?
- Kendinizi depresyonda hissediyor musunuz?
- Gebe kalmada zorlanmış mıydınız?
- İzah edilemeyen kilo alma veya vermeniz söz konusu mu?
- Almakta olduğunuz ilaç ve vitaminler nelerdir?
Testler ve teşhis
Doktorunuz sizi dinledikten sonra jinekolojik muayenenizi yapacak ve muhtemelen bazı testler isteyecektir.Olası testler aşağıdakilerdir
- Gebelik testi: Üreme çağındaki kadınlarda adet gecikmesi olduğunda ilk yapılacak testtir.Böylece gebe olmadığınızdan emin olmak mümkün olacaktır.
- FSH ölçümü:Yumurtalıklarınızı çalıştıran hormonun seviyesinin yükselmesi prematür over yetmezliği lehinedir.
- LH ölçümü: olgunlaşan yumurtanın çatlamasını sağlayan bu hormon da over yetmezliği durumunda yükselecektir.Ama seviyesi genellikle FSH dan azdır.
- Östradiol ölçümü (E2):Önemli bir kadınlık hormonu olan östradiol (estradiol) seviyesi prematür over yetmezliği durumunda ve menopozda düşecektir.
- Karyotip analizi:Kromozomların yapısının ve sayısının incelenmesi anlamına gelir.Yukarıda da anlatıldığı gibi bazı kromozom bozuklukları erken menopoz nedeni olabilmektedir.Özellikle 35 yaş altında adetleri kesilenlere yapılması önerilir.
Tedavi
Prematür over yetmezliği tedavisi daha çok östrojen eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan belirti ve rahatsızlıkları gidermeye yöneliktir.
- Östrojen tedavisi:Östrojen eksikliğine bağlı olarak gelişen osteoporozu önlemek;vajinal kuruluk ve sıcak basmaları ile mücadele etmek için östrojen preparatları kullanılır.Yalnız östrojenin uzun süre tek başına verilmesi çok uygun bir yaklaşım değildir.Östrojenin bazı istenmeyen etkileri önlemek için bir başka kadınlık hormonu olan progesteron ile bir şekilde kombine edilerek verilmesi uygun bir yaklaşımdır.Östrojen ve progesteron kadınların doğal adet döngüsünde olduğu gibi ardışık olarak verilirse ,periyodik olarak kanama oluşması sağlanabilir.Bu kanama teknik olarak bir adet kanaması değildir, tamamen hormon seviyelerinde oluşan değişikliklerle sağlanan bir kanamadır, fakat kadının psikolojik olarak kendisini iyi hissetmesini sağlayabilir. Östrojen tedavisi hap, cilde sürülen jel, cilde yapıştırılan flaster şeklinde veya vajinaya yerleştirilen bir halka vasıtası ile verilebilir.Böyle bir tedaviye 48-50 yaşına kadar (doğal menopoz yaşı) devam edilmesi genelde uygun görülür. Bazı kadınlar hormon tedavisi almaya pek istekli değildirler, bunun nedeni çeşitli kaynaklardan duydukları hormon tedavisi ile meme kanseri ve kalp damar hastalıkları arasındaki ilişki söylemleridir.Fakat genç kadınlarda hormon tedavisinin faydaları potansiyel tehlikelerden daha fazladır. Doktorunuz östrojen almanıza tıbbi bir engel görmüyorsa , böyle bir tedaviden kendinizi mahrum etmemelisiniz.
- Kalsiyum ve Vitamin D:Kemik yoğunluğunun korunmasında size destek olacak bu ilaçları kullanmaya başlamazdan önce doktorunuz muhtemelen kemik yoğunluğunuzun ölçülmesini isteyecektir.Kemik yoğunluğunun korunmasında bu ilaçlar kadar önemli bir diğer destek seçeneği de yapacağınız egzersizler özellikle tempolu yürüyüşler olacaktır.
Telefon: (542)-216 32 32
Elektronik posta: [email protected]
Elektronik posta: [email protected]